Mimo opuszczenia Unii Europejskiej przez Wielką Brytanię, naukowcy z tego kraju nadal będą mogli uczestniczyć  w programie badań i innowacji Horyzont Europa – przewiduje umowa o handlu i współpracy między UE a Wielką Brytanią ogłoszona 24 grudnia 2020 r. Porozumienie zobowiązuje Londyn do dalszych negocjacji z Brukselą w celu formalnego stowarzyszenia się z programem.

Porozumienie określa m.in. co opuszczenie przez Wielką Brytanię Wspólnoty oznacza dla osób fizycznych, firm, laboratoriów badawczych i uniwersytetów, ale też otwiera drogę dla Wielkiej Brytanii do utrzymywania bliskich stosunków naukowych z Brukselą.

Liczący 1246 stron traktat mówi, że Wielka Brytania może nadal wpłacać pieniądze i uczestniczyć w pięciu programach finansowania UE – w tym w programie badawczym Horyzont  Europa, którego budżet to  95,5 miliarda euro. Porozumienie nie objęło natomiast programu Erasmus i wymiana studencka dobiegła końca.

Wielka Brytania była bardzo aktywna w konkursach badawczo-naukowych UE. W 7. Programie Ramowym (2007-2013) jednostki z tego kraju pozyskały około 7 mld euro (15% całkowitego przyznanego finansowania) –  to drugi co do wielkości udział, po Niemczech. Z budżetu programu Horyzont 20202 Wielka Brytania pozyskała około 5,9 mld euro (według danych z czerwca 2019 r.), co oznacza 13,5% przyznanego dofinansowania i znów daje drugie miejsce po Niemczech. Tą aktywność wyhamował Brexit. Według Royal Society, roczny udział w finansowaniu badań naukowych przez UE spadł o prawie jedną trzecią od 2015 roku.

Porozumienie kończy niepewność co do kwalifikowalności Wielkiej Brytanii do konkursów UE, ale zmienia także zasady gry w dostępie do unijnych grantów.

Oto szczegóły niektórych z głównych cech nowej relacji:

Wkład finansowy

Roczne składki Wielkiej Brytanii do programów UE będą obliczane na podstawie produktu krajowego brutto tego kraju jako udziału w PKB UE (wkład „operacyjny”). Składka będzie wynosiła 4%  wkładu operacyjnego. Wkład operacyjny może być korygowany w górę lub w dół „retrospektywnie”, w zależności od tego, ile Zjednoczone Królestwo pobiera, a ile wpłaca do puli UE.

Deklaracje polityczne towarzyszące traktatowi mówią, że Wielka Brytania nie będzie mogła ubiegać się o granty z funduszu akceleracyjnego Europejskiej Rady ds. Innowacji. W przeszłości, kiedy kraj spoza UE, taki jak Szwajcaria lub Izrael, przystępował do programów badawczych UE jako członkowie stowarzyszeni, członkostwo to obejmowało cały program.

Oprócz programu Horyzont Europa, Wielka Brytania będzie nadal uczestniczyć w czterech innych programach UE, a mianowicie w programie badań jądrowych Euratom, projekcie ITER mającym na celu zbudowanie pierwszego na świecie systemu syntezy jądrowej, projekcie monitorowania Ziemi Copernicus oraz nadzorze satelitarnym UE i usługach „śledzenia” Galileo. W przypadku braku współpracy w dziedzinie obronności Wielka Brytania nie będzie miała dostępu do danych wojskowych zaszyfrowanych za pomocą Galileo.

Dalsze negocjacje

Wielka Brytania będzie musiała negocjować kolejną umowę z Brukselą, aby przystąpić do każdego z pięciu programów UE. Negocjowanie umowy stowarzyszeniowej dla programu Horyzont Europa prawdopodobnie potrwa kilka miesięcy. Uzyskanie statusu członka stowarzyszonego najwyższego szczebla w programie Horyzont Europa oznacza, że ​​brytyjscy naukowcy będą mogli koordynować projekty. Jeśli do czasu ogłoszenia pierwszych konkursów grantowych w HE nie dojdzie do porozumienia z Wielką Brytanią, Komisja Europejska może nadal tymczasowo zakwalifikować Zjednoczone Królestwo do programu.

„Hamulec bezpieczeństwa”

Obie strony mogą jednostronnie zakończyć udział Wielkiej Brytanii w programie Horyzont Europa i innych programach. Londyn może to zrobić z 45-dniowym wyprzedzeniem, jeśli warunki uczestnictwa znacznie się zmienią, wkład finansowy kraju wzrośnie o 15 proc. lub zostanie wykluczony z więcej niż 10 proc. programu.

Rząd Wielkiej Brytanii chciał jakiejś formy zabezpieczenia, w razie gdyby brytyjscy naukowcy pozyskali niższy niż oczekiwano udział finansowania z programu HE.

Zawieszenie i wypowiedzenie

Również z 45-dniowym wyprzedzeniem UE może zawiesić udział Wielkiej Brytanii, jeśli ta np. nie zapłaci swojego wkładu finansowego. Jeśli UE nie zniesie zawieszenia, a sytuacja nie zostanie rozwiązana po roku, uczestnictwo Wielkiej Brytanii w programie UE zostanie zakończone.

Wizy dla naukowców

Obywatele brytyjscy utracili prawo do podróżowania, pracy, nauki lub przebywania w UE tak długo, jak chcą. Umowa kończy swobodę ruchu. W przypadku pobytu brytyjskich naukowców w UE powyżej 90 dni będą teraz wymagane wizy.

Koniec wymiany studenckiej

Wielka Brytania nie uczestniczy w unijnym programie wymiany uniwersyteckiej Erasmus +. Rząd w Lodynie uważa, że bycie członkiem stowarzyszonym byłoby „zbyt drogie”. W to miejsce Londyn planuje wprowadzenie programu wymiany pod nazwą Turing Scheme. Program, o budżecie 100 milionów funtów, rozpocznie się we wrześniu 2021 roku.

(Źródło: Science Business)