Misja UE Restore our Ocean and Waters, z perspektywą wyznaczoną na 2030 r., ma na celu ochronę i przywrócenie do dobrostanu naszych oceanów i wód poprzez badania naukowe i innowacje, zaangażowanie obywateli i niebieskie inwestycje. Misja wspiera zaangażowanie i współpracę regionalną poprzez lokalne tzw. latarnie morskie w głównych dorzeczach mórz/rzek: Atlantyku i Arktyki, Morzu Śródziemnym, Bałtyku i Morzu Północnym oraz Dunaju i Morzu Czarnym. Latarnie morskie misji to miejsca pilotażu, demonstracji, rozwijania i wdrażania działań misji na morzach i dorzeczach UE. Komisja Europejska  zachęca kraje członkowskie, regiony i szerokie grono zainteresowanych stron do poparcia Karty Misji i zobowiązania się do działań, które przyczynią się do pomyślnej realizacji misji i jej latarni morskich.

NCBR w sposób szczególny podkreśla swoje zaangażowanie. Wyrazem tego było podpisanie 1 czerwca br. przez Magdalenę Bem-Andrzejewską, Dyrektor Działu Krajowego Punktu Kontaktowego, na podstawie specjalnego pełnomocnictwa udzielonego przez Dyrektora NCBR, tzw. Karty Misji.

Karta Misji wzywa do połączenia wysiłków na rzecz osiągnięcia trzech celów misji „Odbudowa oceanów i wód” do 2030 r.:

1. ochrona i odbudowa ekosystemów morskich i słodkowodnych oraz różnorodności biologicznej zgodnie z unijną strategią ochrony różnorodności biologicznej na okres 2030;
2. zapobieganie zanieczyszczeniu oceanów, mórz i wód oraz eliminowanie ich zgodnie z planem działania UE „Zero zanieczyszczeń powietrza, wody i gleby”;
3. sprawienie, by zrównoważona niebieska gospodarka była neutralna pod względem emisji dwutlenku węgla i miała charakter obiegu zamkniętego.

Dodatkowo Komisja Europejska wspiera również budowę cyfrowego systemu wiedzy o oceanach i wodach oraz mobilizację i zaangażowanie społeczne.

Od podpisania Karty Misji minęły cztery miesiące. W tym czasie Narodowe Centrum Badań i Rozwoju podjęło różnego typu działania wspierające realizację celów Misji:

Konkurs Hydrostrateg II

Program obejmuje trzy obszary badawcze:

• woda w środowisku – bioróżnorodność/bioproduktywność,
• woda w mieście,
• żegluga śródlądowa.

Celem głównym programu jest wdrożenie nowych rozwiązań poprawiających efektywność użytkowania i zarządzania zasobami wody w Polsce.

Cele szczegółowe to:

1. Wzrost retencji i poprawa jakości wody (z wykorzystaniem zasad zrównoważonego rozwoju i zrównoważonej gospodarki wodno-ściekowej).
2. Wdrożenie nowych metod badania, obserwacji i narzędzi wspomagających monitoring i ocenę stanu ekosystemów wodnych i ekosystemów zależnych od wód.
3. Zwiększenie stopnia wykorzystania dróg wodnych dla żeglugi śródlądowej, przy istniejących zasobach.

Na wsparcie projektów w pierwszym konkursie przeznaczono budżet w wysokości 220 mln zł. Do konkursu mogą przystąpić konsorcja składające się z jednostek naukowych, przedsiębiorstw oraz innych podmiotów niebędących jednostką naukową ani przedsiębiorcą, posiadających zdolność do wdrożenia rozwiązania będącego wynikiem realizacji projektu rozumianej dla tych podmiotów jako zastosowanie w praktyce rozwiązania będącego wynikiem realizacji projektu, jak również posiadający zdolność prawną lub zdolność do czynności prawnych, mogący występować w konkursie i działać w ramach konsorcjum. W skład konsorcjum może wchodzić maksymalnie pięć podmiotów, z czego co najmniej jedno przedsiębiorstwo i co najmniej jedna jednostka naukowa.

Zgłoszone projekty mogą obejmować badania podstawowe, badania przemysłowe, prace rozwojowe oraz prace przedwdrożeniowe. Nabór wniosków do programu Hydrostrateg II został otwarty 31 lipca, planowany termin zamknięcia 31 października został przedłużony do 30 listopada  2023 r.

Przedsięwzięcie badawcze „Technologie domowej retencji”

Działanie to jest realizowane dzięki środkom z Funduszy Europejskich w ramach Programu Inteligentny Rozwój. W pierwszej fazie, Politechnika Wrocławska, Ecol-Unicon z Gdańska oraz AquaSmart z Krakowa pozytywnie przeszły testy swoich prototypowych systemów do retencjonowania i oczyszczania wody deszczowej (ten etap zakończono w lutym 2023). Do drugiego etapu prac dotyczącego opracowania i instalacji demonstratorów systemów w wybranych szkołach i budynkach jednorodzinnych wyłoniono dwóch najwyżej ocenionych wykonawców: z Wrocławia i Krakowa.

W przedsięwzięciu postawiono na wieloobiegowość wykorzystywania odpowiednio oczyszczonej wody deszczowej do spożycia, wody pod prysznic, do prania, sprzątania, wody do spłukiwania toalet oraz wody do podlewania ogrodu. Warto zaznaczyć, że opracowane systemy nie tylko produkują wodę o doskonałych parametrach jakości, ale dzięki zastosowanej wieloobiegowości zapewniają pokrycie potrzeb mieszkańca na wodę w blisko 100% z deszczu. Dodatkowo, dzięki odprowadzaniu nadmiaru wody do skrzynek rozsączających umieszczonych pod ziemią, technologie te nie tylko zasilają wody podziemne, ale stanowią ochronę terenu przed lokalnymi podtopieniami w przypadku nawalnych deszczy.

Systemy zostaną zamontowane w szkołach w miejscowościach Boguszów-Gorce pod Wrocławiem, Sierosławice pod Krakowem oraz dla domów jednorodzinnych w Dzikowcu pod Wrocławiem, a także w Bieruniu pod Krakowem. Wyboru dokonano w sierpniu 2023, obecnie trwają prace realizacyjne. Wszystkie prace zakończą się w IV kwartale 2023 roku. Systemy będą testowane w warunkach rzeczywistych przez mieszkańców budynków, następnie rozpocznie się etap komercjalizacji opracowanych rozwiązań.

Udział w partnerstwach europejskich

Ambicją partnerstwa Water4All, realizowanego w ramach programu Horyzont Europa, jest przyspieszenie transformacji systemowych w dziedzinie badań wody, również w zakresie dystrybucji innowacji oraz łączenia potrzeb użytkowników końcowych z dostawcami rozwiązań. Inicjatywa proponuje podejście wielonarodowe, wieloaspektowe i międzysektorowe, które w portfolio swoich działań obejmuje kwestie polityczne, środowiskowe, gospodarcze, technologiczne i społeczne.

Długoterminowym celem partnerstwa jest zapewnienie wszystkim ludziom bezpieczeństwa wodnego i dostępności do wody. Do 2030 r. inicjatywa zamierza ograniczyć niedobory wody, zwiększyć ochronę zasobów i ekosystemów wodnych oraz zwiększyć odporność, łagodzenie i adaptację systemów wodnych do globalnych zmian.

NCBR od samego początku istnienia partnerstwa bierze aktywny udział w jego działaniach. Dotychczas ogłosiliśmy dwa konkursy (w 2022 i w 2023 roku). Trwający obecnie konkurs Water4All – JTC Call 2023 ,,AQUATIC ECOSYSTEM SERVICES” będzie wspierać projekty badawcze i innowacyjne mające na celu poprawę bezpieczeństwa wodnego w perspektywie długoterminowej. Nabór wniosków (I etap) trwa do 13 listopada 2023 r.

Sustainable Blue Economy Partnership (SBEP) jest partnerstwem na rzecz zrównoważonej niebieskiej gospodarki w obszarze europejskich basenów morskich (Morze Śródziemne, Morze Czarne, Bałtyk i Morze Północne) oraz Oceanu Atlantyckiego realizowanym w ramach programu Horyzont Europa.

Partnerstwo SBEP ma na celu przyspieszenie potrzebnej transformacji w kierunku neutralnej dla klimatu, zrównoważonej, produktywnej i konkurencyjnej niebieskiej gospodarki do 2030 r., jednocześnie tworząc i wspierając warunki dla zrównoważonego oceanu dla ludzi do 2050 r., poprzez projektowanie, kierowanie, wspieranie sprawiedliwego i sprzyjającego włączeniu społecznemu przejścia do odnawialnej, odpornej i zrównoważonej niebieskiej gospodarki.

Także i w tym partnerstwie NCBR jest aktywnym członkiem, w tym roku ogłosiliśmy pierwszy nabór SBEPartnership – 2023 First Joint Transnational Co-Funded Call: “The way forward: a thriving sustainable blue economy for a brighter future”. Obecnie trwa ocena wniosków.