W dniach 11-12 września br. w Warszawie odbył się II Kongres Umiędzynarodowienia, podczas którego Dyrektor Krajowego Punktu Kontaktowego w NCBR, Magdalena Bem-Andrzejewska poprowadziła panel dyskusyjny pt. „25 lat polskiej nauki w ekosystemie europejskich Programów Ramowych. Gdzie jesteśmy i dokąd zmierzamy?”.

Rozpoczynając dyskusję Dyrektor Bem-Andrzejewska podkreśliła, że Programy Ramowe Unii Europejskiej (UE) to potężne narzędzia wdrażania unijnych polityk poprzez granty na badania i  innowacje. Ogromne środki, jakie UE przeznacza na ten cel, wymagają zazwyczaj realizowania projektów w konsorcjach, co wymusza współpracę pomiędzy europejskimi ośrodkami badawczymi, naukowcami i innowatorami, naturalnie stymulując umiędzynarodowienie na poziomie krajowym. W ciągu ostatnich 25 lat polskie jednostki zdobyły z PR UE w sumie 2 mld euro, z czego ok. 670 mln z samego Horyzontu Europa, który dopiero dobiega do półmetka.

Polska z wynikiem poniżej swojego potencjału

Od prawej: Dyrektor KPK Magdalena Bem-Andrzejewska, prof. Leszek Kaczmarek, IBD PAN, Dyrektor Beata Lubos, Łukasiewicz – ILOT

Według prof. Leszka Kaczmarka – członka Rady Naukowej Europejskiej Rady ds. Badań Naukowych (ERC) – Polska, będąc 20. gospodarką świata, nie wykorzystuje w pełni swojego potencjału do ubiegania się o europejskie granty. Wyniki konkursów ERC są wciąż dla nas mocno niesatysfakcjonujące i powinny dawać do myślenia. Z kolei prof. Lucyna Woźniak, prorektor UM w Łodzi, zwróciła uwagę na bardzo małą liczbę polskich koordynacji w projektach europejskich. – Myślę, że jako kraj nie odrobiliśmy lekcji. Jesteśmy jednym z największych płatników netto do unijnego budżetu w zakresie Programów Ramowych UE, a nie potrafimy z tych środków korzystać. Nie wykorzystujemy w wystarczającym stopniu naszego potencjału intelektualnego i jesteśmy zbyt mało mobilni naukowo – powiedziała. Profesor Kaczmarek podkreślał także znaczenie oryginalnego dorobku naukowego i dokonywania przełomowych odkryć dla osiągnięcia sukcesów w nawiązaniu owocnej współpracy z naukowcami z innych państw.

Prof. Lucyna Woźniak, Prorektor UM w Łodzi, dr Tomasz Poprawka, Dyrektor Biura PolSCA PAN

Zarządzanie dużym międzynarodowym projektem, jak podkreślali uczestnicy panelu, daje niezwykłe możliwości wymiany wiedzy. Za dużymi projektami idzie nowoczesność i międzynarodowa rozpoznawalność. Uczestnicy panelu zgodzili się, że polskim naukowcom potrzebne jest szerokie wsparcie administracyjne, finansowe oraz doradcze, aby dobrze przygotować projekt, który będzie konkurencyjny wobec wniosków grantowych składanych przez zespoły badawcze z Europy, a nawet z całego świata. – Szczególnym parasolem ochronnym powinny być otoczone projekty, w których polskie instytucje pełnią rolę koordynatora. Do tego potrzebne są zmiany systemowe zarówno na poziomie instytucji naukowych, jak i na poziomie instytucji zarządzających nauką w Polsce – powiedziała prof. Lucyna Woźniak. Paneliści podkreślali, że za mało inwestuje się w doktorantów oraz młodych naukowców po doktoratach, którzy są siłą badawczą polskiej nauki i którzy wykonują największą pracę. Dyrektor Magdalena Bem-Andrzejewska, podsumowując tę część dyskusji, dodała, że koordynowanie międzynarodowego konsorcjum to ogromne wyzwanie administracyjne, dlatego polskie jednostki często rezygnują z tego pomysłu już na starcie, uważając, że nie otrzymają odpowiedniego wsparcia ze strony swojego administracyjnego zaplecza.

Potrzebny impuls polityczny

Prof. Lucyna Woźniak, dr Tomasz Poprawka, dr Adam Piotrowski, Prezes VIGO Photonics SA

Dr Tomasz Poprawka, Dyrektor Biura PAN PolSCA w Brukseli, uważa, że nie bez znaczenia są również środki finansowe, jakie dany kraj przeznacza na naukę, dlatego potrzebny jest odpowiedni impuls polityczny. Czynnikiem zniechęcającym do sięgania po środki europejskie jest również szeroka oferta oraz wysoka dostępność grantów krajowych. – Uczestnictwo w projektach międzynarodowych powinno być zatem wsparte i nagradzane systemowo – dodał Dyrektor Poprawka. Dyskusja pokazała również, że do grantów oraz finansowania nauki powinno podchodzić się w sposób holistyczny: biura projektowe powinny w swoich strategiach przewidzieć wsparcie dla grantów międzynarodowych, a same instytucje – bardziej dbać o doktorantów oraz młodych naukowców po doktoratach (postdocs). Dr Beata Lubos, Dyrektor Centrum Współpracy Międzynarodowej i Doskonałości Badawczej, Łukasiewicz – Instytut Lotnictwa podkreśliła, że w systemie myślenia o grantach instytucji badawczych musi panować zrozumienie dla faktu, że przygotowanie projektu i napisanie wniosku to ogromna praca i osoby piszące wnioski powinny być zwolnione z innych obowiązków. Według Dyrektor KPK, Magdaleny Bem-Andrzejewskiej, wsparcie instytucjonalne dla naukowców, jeśli chodzi o zarządzanie projektami jest wciąż niewystarczające, co potwierdza ogromne zainteresowanie cyklem szkoleniowym stworzonym przez Krajowy Punkt Kontaktowy w NCBR – Akademia Managera, której już trzecia edycja rozpoczyna się w drugiej połowie września br. W każdym roku do uczestnictwa w Akademii zgłasza się ponad tysiąc osób z całej Polski.

Przedsiębiorstwa w Programach Ramowych. Czy to się opłaca?

Jak powiedział dr Adam Piotrowski, Prezes VIGO Photonics SA, projekty europejskie są niezwykle ważne dla jego firmy, działającej globalnie. – Jest to dla nas przypływ wiedzy i networkingu, dlatego nam się to opłaca. Okres 25 lat istnienia Programów Ramowych dał mojej firmie możliwość wypłynięcia na szersze wody, zdobycia nowych możliwości, co kiedyś wydawałoby się nie do pomyślenia – powiedział. Ponadto Prezes Piotrowski zwrócił uwagę na konieczność wzajemnego wspierania się na poziomie krajowym, co robią od lat zachodnie instytucje. Należy być liderem i zarażać entuzjazmem innych. Polska nauka powinna mieć swoich Robertów Lewandowskich i swoje Igi Świątek, aby przyciągać najlepsze umysły oraz motywować do angażowania się we współpracę międzynarodową – przekonywał.

Patrząc w przyszłość

Dyrektor KPK, Magdalena Bem-Andrzejewska

Na zakończenie uczestnicy panelu zostali poproszeni o krótkie podsumowanie dyskusji.

Prof. Woźniak wskazała na problemy związane ze zbyt niskimi nakładami finansowymi na naukę, na brak adekwatnego wsparcia administracyjnego, ale również na system, który nagradza ilość, a nie jakość publikacji naukowych. – Młodzi ludzie są zachęcani do publikowania przeciętnej jakości tekstów naukowych tylko po to, żeby zdobyć punkty za działalność naukową. A przecież naukowcy powinni być punktowani za innowacyjność i odkrywanie nowych rzeczy – dodała. Do sukcesu, jak twierdzi prof. Woźniak, oprócz „ludzi i pieniędzy”, potrzebne są także networking oraz jasne i przejrzyste strategie każdej instytucji, które jednak łącznie stanowią spójny system. Dr Tomasz Poprawka w podsumowaniu zachęcał naukowców do większej aktywności, widoczności oraz odwagi w mówieniu o swoich osiągnięciach w przestrzeni europejskiej. Dr Adam Piotrowski podkreślił, że trzeba odpowiadać na potrzeby błyskawicznie w zmieniającej się rzeczywistości gospodarczej, społecznej, ale też politycznej, nawiązując do trwających konfliktów zbrojnych. – Trzeba szukać i uczyć się nowych rzeczy oraz „oduczać” już niepotrzebnych umiejętności, aby iść do przodu. Należy być innowacyjnym oraz wyjść ze swojej branży, strefy komfortu – inspirujmy się i współpracujmy – powiedział. Dr Beata Lubos podkreśliła znaczenie konsekwencji w działaniu i długotrwałych inwestycji w pracowników. Podziękowała jednocześnie Krajowemu Punktowi Kontaktowemu za całokształt jego pracy oraz w szczególności za stworzenie Akademii Managera. Profesor Kaczmarek, kończąc panel, nawiązał żartobliwie do historii i słowiańskiej mentalności, która w przeszłości pozwoliła nam przetrwać wiele trudnych sytuacji, ale w obecnej rzeczywistości wydaje się już być niewystarczająca. Zagrajmy w pierwszej lidze europejskiej nauki, tak jak skutecznie wypracowujemy wskaźniki rozwoju gospodarczego – zaapelował.