W czerwcu 2022 r. weszła w życie umowa o stowarzyszeniu Ukrainy z programem Horyzont Europa (HE) oraz programem Euratom. Ukraińscy badacze i instytucje prowadzące badania naukowe mogą tym samym w pełni uczestniczyć w inicjatywach HE. Umowa ma moc wsteczną od 1 stycznia 2021 r., a biorąc pod uwagę trwającą rosyjską agresję, Ukraina została zwolniona z obowiązku wpłat do programu w latach 2021-22, które wyniosłyby w przeciwnym razie ok. 20 mln euro.
Plany na najbliższy czas obejmują wsparcie przez Komisję Europejską ustanowienia w Kijowie w 2023 r. Biura Programu Horyzont Europa.
Również w Programach Pracy na lata 2023-24 przewidziano działania na rzecz wsparcia udziału Ukrainy w HE. Kluczowym elementem systemu wsparcia są zapisy, które mają zachęcać wszystkich potencjalnych uczestników HE do tworzenia różnych możliwości dla dotkniętych konfliktem osób i podmiotów z Ukrainy zarówno w kraju, jak i poza nim.
Programy Pracy na lata 2023-24 obejmują również następujące działania dedykowane:
- naukowcy z Ukrainy będą mogli ubiegać się o szybki dostęp do infrastruktur badawczych UE poprzez pobyty krótkoterminowe i szkolenia;
- Misja UE na rzecz neutralnych klimatycznie i inteligentnych miast nawiąże współpracę typu peer-to-peer z szeregiem ukraińskich miast w celu uwzględnienia zasad neutralności klimatycznej w ich odbudowie (budżet w wysokości 5 mln euro);
- kontynuowane będzie wsparcie dla naukowców z Ukrainy zajmujących się zdrowiem – za pośrednictwem Human Frontier Science Program Organization (1 mln euro w 2023 r. i 1 mln euro w 2024 r.).
Ponadto, kilka obszarów HE koncentruje się w większym stopniu na Ukrainie:
- Inicjatywa Centrów Doskonałości (60 mln euro) zachęca ukraińskie podmioty do ubiegania się w ramach konsorcjów o „program mentorski”;
- kryteria kwalifikowalności tematu klastra 2. pn. „Perspektywy polityczne dla wschodniego sąsiedztwa i Bałkanów Zachodnich” (9 mln euro) wymagają włączenia co najmniej jednego podmiotu z Ukrainy (lub z Gruzji albo Mołdawii);
- Ukraina jest również ujęta w ramach tematu klastra 4. pn. „Projektowanie kosmicznych aplikacji niższego szczebla z partnerami międzynarodowymi” w świetle istniejącego porozumienia o współpracy administracyjnej w zakresie dostępu do danych z programu Copernicus i wymiany danych z obserwacji Ziemi.
Warto także pamiętać o możliwości współpracy z UA poprzez Hop On Facility w ramach komponentu „Poszerzanie uczestnictwa i wzmacnianie Europejskiej Przestrzeni Badawczej” (WIDERA), który umożliwia włączenie ukraińskich partnerów do trwających projektów z Horyzontu 2020 i Horyzontu Europa, jeśli nie mają jeszcze w konsorcjum partnera z tzw. kraju wideningowego.
