Dr hab. inż. Róża Szweda została laureatką ERC Starting Grant 2023 w panelu synteza i materiały. W ramach projektu SHAPE „Evolution of shape-defined macromolecules into functional systems”, badaczka planuje stworzyć makrocząsteczki, które będą mogły naśladować funkcjonalności żywej materii. Głównym celem projektu jest poszerzenie zakresu procesów chemicznych o reakcje selektywne, które będą możliwe dzięki specjalnym katalizatorom.

Organizm żywy funkcjonuje dzięki selektywności reakcji chemicznych, a wszystko odbywa się w normalnych warunkach fizjologicznych. Kluczową rolę w tych procesach pełnią biokatalizatory, zoptymalizowane na drodze ewolucji, która trwała miliardy lat. Obecna chemia nie oferuje takich możliwości. Nasze podejście to ewolucja cząsteczek na poziomie laboratoryjnym, która wzbogaci chemię o katalizatory umożliwiające selektywne reakcje. Nasze badania porównałabym do rzeźbiarstwa na poziomie molekularnym, ponieważ to kształt makrocząsteczek będzie decydował o ich funkcjach, stąd projekt nazywa się SHAPE – mówi dr hab. Róża Szweda.

Laureatka grantu ERC jest specjalistką w dziedzinie chemii z bogatą i różnorodną karierą naukową. Od 2020 prowadzi niezależny zespół badawczy, który ma już na swoim koncie publikacje i patenty. Aktualnie kieruje trzema projektami finansowanymi z krajowych agencji – dwa projekty wspierane przez Narodowe Centrum Nauki i jeden przez Narodowe Centrum Badań i Rozwoju.

Z dr hab. inż. Różą Szwedą rozmawiamy m.in. o jej drodze do uzyskania grantów ERC.

Dlaczego właśnie ERC?

Moją główną motywacją było zdobycie środków na realizację ambitnego planu badawczego a Europejska Rada ds. Badań Naukowych daje takie możliwości. Granty ERC są elastyczne i pozwalają naukowcom na eksplorowanie nowych, ryzykownych kierunków badawczych, które mogą prowadzić do przełomowych odkryć. ERC zachęca do innowacji i twórczego myślenia, oferując wsparcie finansowe dla projektów, które mogą być zbyt ryzykowne dla innych źródeł finansowania. Aplikowanie o grant ERC to nie tylko szansa na uzyskanie atrakcyjnego finansowania, ale także droga do przyspieszenia własnego rozwoju naukowego, zwiększenia widoczności swojej pracy oraz przyczynienia się do rozwoju nauki na skalę globalną.

Jaki jest Pani długoterminowy cel?

W dłuższej perspektywie czasowej chciałabym umożliwić programowanie makrocząsteczek o złożonych funkcjach w celu opracowania materiałów przypominających żywą materię. Poza funkcją katalityczną niezwykle intrygujące jest stworzenie materiałów, które będą mogły się ruszać, wykonywać pracę,
a nawet myśleć. Tak jak opisałam to w projekcie SHAPE, drogą do celu jest automatyzacja metod syntezy
i zastosowanie uczenia maszynowego, co pozwoli nam przyspieszyć badania oraz przewidzieć niezwykle złożone zależności.

Co jest istotne dla ERC?

Plan badań powinien być tak przełomowy, że nawet częściowe osiągnięcie założonych celów mogłoby istotnie zmienić świat, a przynajmniej daną dziedzinę nauki. ERC jest dla osób, które nie boją się wyjść ze swojej strefy komfortu i zmieniać kierunek badań w swojej dziedzinie. Nie tylko projekt jest istotny, ale także osobowość kandydata. Nie znam innego konkursu, który w tak szczegółowy sposób ocenia aplikantów. Członkowie panelu pełnią rolę „redaktorów”, którzy oceniają zarówno kandydata, jak i pomysł, decydując o tym, czy projekt przejdzie do dalszej, zewnętrznej recenzji. Warto zauważyć, że wniosek do ERC może być oceniany przez nawet 12 niezależnych recenzentów. Nawet publikacje recenzowane przez najbardziej prestiżowe czasopisma, takie jak Nature czy Science, nie podlegają tak surowej ocenie, gdyż najczęściej jest to decyzja 3-5 recenzentów.

Co by Pani poradziła naukowcom, którzy planują aplikować o grant ERC?

Najważniejszy jest pomysł i motywacja do wykonania przełomowych badań. ERC szuka wybitnych i wyróżniających się kandydatów, jednak nie należy przykładać kluczowej wagi do wskaźników bibliometrycznych, do których jesteśmy przywiązani. Nie odzwierciedlają one w pełni naszych osiągnięć naukowych i ERC ma tego pełną świadomość. Szczególnie w konkursie ERC Starting Grant istotne jest, aby pokazać dowody samodzielności naukowej i twórczego myślenia. Posiadanie przynajmniej jednej autorskiej pracy jako główny autor korespondencyjny, najlepiej bez udziału poprzednich mentorów, jest na to niepodważalnym dowodem. W zakresie tematyki badawczej ważna jest równowaga między kontynuacją dotychczasowych badań a proponowanym nowym wyzwaniem. Wybierz obszar, w którym społeczność naukowa uzna cię za najlepszą osobę na świecie do zrealizowania planowanych badań. Mam wiele innych rekomendacji i wskazówek, którymi chętnie podzielę się z przyszłymi aplikantami. Serdecznie zapraszam na warsztat w lipcu 2024 roku, który przygotowujemy wspólnie z Katarzyną Kubicą-Oroń reprezentującą Krajowy Punkt Kontaktowy. Szczegóły wkrótce.

Czy chemia to jedyna Pani pasja?

Mam wiele zainteresowań poza chemią. Prywatnie jestem mamą dwóch córek, które sprowadzają mnie na Ziemię. Uwielbiam góry o każdej porze roku. Pasjonuję się wspinaczką i narciarstwem. Interesuję się muzyką elektroniczną i uwielbiam tańczyć. Staram się utrzymać balans pomiędzy pracą a życiem prywatnym, co każdemu polecam.

Biografia

Dr hab. inż. Roża Szweda – specjalistka w dziedzinie chemii polimerów z bogatą i różnorodną karierą naukową. Absolwentka Politechniki Śląskiej w Gliwicach, która w 2015 roku obroniła doktorat na Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie. Badania w ramach swojej pracy doktorskiej wykonała pracując w Centrum Materiałów Polimerowych i Węglowych Polskiej Akademii Nauk w Zabrzu, gdzie zajmowała się koniugatami polimerowo-peptydowymi, m.in. do wykrywania aktywności enzymów proteolitycznych. Po doktoracie wyjechała do Francji, gdzie rozpoczęła swoją międzynarodową ścieżkę kariery. Pracowała jako post-doc w Instytucie Charles Sadron CNRS oraz Instytucie Nauki i Inżynierii Supramolekularnej Uniwersytetu Strasburskiego oraz zarządzała międzynarodowymi projektami
w ramach programów MSCA Doctoral Networks. Do powrotu do Polski skłoniła ją perspektywa założenia własnej grupy badawczej w ramach otrzymanego grantu Sonata NCN. W 2020 roku objęła kierownictwo nad Zespołem Funkcjonalnych Makromolekuł w Sieci Badawczej Łukasiewicz – PORT w Polsce, a od 2024 roku jest profesorem nadzwyczajnym i kierownikiem Laboratorium Programowalnych Polimerów na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Jej aktualne prace badawcze koncentrują się na prowadzeniu interdyscyplinarnych badań w dziedzinie polimerów programowalnych poprzez sekwencję. Roża Szweda, posiadając habilitację uzyskaną w 2023 roku na Wydziale Chemii Politechniki Śląskiej, kontynuuje swoją pasję do badań, rozwoju naukowego oraz kształcenia przyszłych pokoleń chemików, skupiając się na rozwoju innowacyjnych materiałów dla szeroko pojętej technologii i medycyny. Jej prace zostały uznane przez środowisko m.in. poprzez Stypendium Ministra dla Wybitnych Młodych Naukowców, wyróżnienie „Rising Star in Polymer Science” przez czasopismo Progress in Polymer Science, czy też lokalne nagrody, np. w ramach inicjatywy „Kreatywni Wrocławia”. Więcej informacji

Rozmowę przeprowadziła: Katarzyna Kubica-Oroń, Krajowy Punkt Kontaktowy Programów Badawczych UE