16 marca 2023 r. Komisja Europejska opublikowała zapowiadany projekt rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady Europy o ustanowieniu ram dla zapewnienia bezpiecznych i zrównoważonych dostaw surowców krytycznych i strategicznych dla gospodarki Unii Europejskiej. W ramach dokumentu ukazała się również nowa, zaktualizowana lista surowców krytycznych (CRM).
Surowce krytyczne są kluczowe dla rozwoju gospodarki UE oraz szerokiego spektrum nowoczesnych technologii przemysłowych, niezbędnych dla sektorów strategicznych, takich jak: energia odnawialna, technologia cyfrowa, przestrzeń kosmiczna i obronność.
Unia Europejska, pomimo wieloletnich tradycji związanych z wydobyciem i przetwarzaniem kopalin, nie jest samowystarczalna w zakresie eksploatacji wielu istotnych surowców mineralnych. Ich pozyskiwanie, konieczne dla prawidłowego funkcjonowania UE, jest możliwe dzięki współpracy i eksportowi z krajów niezrzeszonych. Obecnie Europa jest w dużym stopniu uzależniona od importu.
Gwałtownie rosnący popyt na te surowce napędzany jest przez dekarbonizację gospodarek. Oczekuje się, że popyt w UE na metale ziem rzadkich wzrośnie 6-krotnie do 2030 r. i 7-krotnie do 2050 r., a popyt na lit w UE wzrośnie 12-krotnie do 2030 r. i aż 21-krotnie do 2050 r.
Propozycja Komisji dotycząca ustawy o surowcach krytycznych zakłada wzmocnienie wszystkich etapów europejskiego łańcucha wartości surowców krytycznych:
- dywersyfikację dostaw,
- monitorowanie i łagodzenie ryzyka zakłóceń w dostawach surowców krytycznych,
- poprawę obiegu zamkniętego i zrównoważonego rozwoju.
Dokument powinien pomóc rozwijać działania w zakresie badań naukowych i innowacji, negocjować umowy handlowe oraz wdrażać nowe projekty w zakresie rozpoznania i eksploatacji CRM.
Rozporządzenie ustanawia jasne poziomy produkcji, przetwarzania i recyklingu dla rynków wewnętrznych oraz implikuje dywersyfikację dostaw surowców krytycznych. Jednym z istotnych zmian ma być usprawnienie procedury wydawania zezwoleń na projekty dotyczące surowców krytycznych w UE.
Propozycja UE zakłada również szereg działań, które muszą zostać wdrożone przez kraje UE, zobowiązujące je do:
- opracowania krajowych programów eksploracji zasobów geologicznych,
- podjęcia działań na rzecz usprawnienia zbiórki odpadów bogatych w surowce krytyczne oraz zapewnienia ich recyklingu na surowce wtórne krytyczne,
- zbadania możliwości odzyskiwania surowców krytycznych z odpadów wydobywczych.
Aby zapewnić ogólną koordynację, KE proponuje powołanie Europejskiej Rady ds. Surowców Krytycznych, złożonej z krajów UE i Komisji, której zadaniem będzie doradzanie i koordynowanie wdrażania środków określonych w akcie oraz omawianie strategicznych partnerstw UE z państwami trzecimi.
